Okulda ve Evde Kötü Alışkanlıklarla Nasıl Mücadele Edilmeli
Gençlerin sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımına zemin hazırlayan ailesel risk etkenlerine baktığımızda genellikle iki boyutta değerlendirildiği görülmektedir:
- Genetik etkenler: Alkolizmin genetik geçiş gösterdiği uzun süredir bilinmektedir. Anne babası alkol bağımlısı olan erkek çocuklarının alkol bağımlısı olma riskinin, anne-babası alkol bağımlısı olmayan çocuklara göre 4-5 kat daha yüksek olduğu belirtilmektedir. Ayrıca ikizlerle yapılan araştırmalar da alkolizmin genetik geçişli olduğunu göstermektedir.
- Ailenin davranış biçimleri ve aile içi ilişkiler: Gençler yaşamlarının ilk yıllarında sosyal, duygusal ve bilişsel gelişimlerini aile ortamında tamamlamaktadır. Bu gelişimlerini sorunsuz şekilde tamamlayabilmeleri için aile ortamının huzurlu ve sorunsuz olması gerekmektedir. Aksi durumda, gençler duygusal açıdan eksik ve çelişkili duygular içinde olmaktadır. Aile ile genç arasındaki ilişkinin sağlıklı olması, bireylerin daha sağlıklı gelişmesini sağlamaktadır. Aile içi çatışmalar, aile içi sorunlar, aile bağlarının zayıf oluşu, cinsel sapmalı ya da ruh hastası olan aile üyelerinin olması, aile içinde şiddet ve istismarın olmasının gençlerde madde kullanımı için önemli risk etkenleri olduğu saptanmıştır. Anne-babanın gence karşı tutumlarında tutarsızlıklar, aşırı sertlik veya aşırı rahatlık, uygun denetimin sağlanmaması, gencin davranışlarının anne-baba tarafından izlenmemesi diğer önemli risk etkenleri arasında yer almaktadır. Anne-babanın evlilik ilişkilerinde çatışmanın fazla olması, geniş ve kalabalık aileler, işsiz aile üyelerinin varlığı, düşük eğitim düzeyine sahip anne-baba, aile içinde alışkanlıkların ve düzenin olmaması (birlikte yemek yemek gibi), parçalanmış ve boşanmış aileler, anne-babadan birinin ya da her ikisinin kaybı, anne-babanın madde kullanması veya kullanıma tolerans göstermesi ve evde bu maddelerin bulunması da ailesel risk etkenleri olarak kabul edilir.
Otoriter baskıcı tutum, ilişkilerde duyarsızlık ve uyumsuzluk, anne-baba ilişkilerinde uyumsuzluk, sosyal etkinliklerde kısıtlılık, ev ortamında düzensizlik, ekonomik sorunlar, ilişkilerde sınırsızlık ve istismar, sağlık ve sosyal sorunlar diğer tetikleyici etkenlerdir.
Yapılan bir çalışmada öğrenciler arasında yaşam boyu sigara deneme oranı %61.5, yaşam boyu alkol deneme oranı %70.8 olarak bulunmuştur. Öğrencilerin %29.7’si sigarayı ilk olarak 18 yaş ve üzerinde denemiştir, alkolü 18 yaş ve üstünde ilk kez deneme oranı ise %31.6’dır. Bu bulgu sigara ve alkol deneyenlerin sayısına, üniversite döneminde de ciddi eklenmeler olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Lise öğrenimini tamamlayarak üniversiteye gelen öğrencilerde aile ve çevrenin denetiminden uzaklaşmanın ve görece özgür bir ortamda bulunmanın etkisiyle sigara içme alışkanlığı yaygınlaşmaktadır. Bu bulgular bize sigara ve alkol içmeyi önleme çalışmalarının sadece ortaokul ve liselerde değil, üniversite öğrencilerine yönelik olarak da sürdürülmesi gerektiğini göstermektedir.
Koruyucu Faktörler
- Çocuk ya da ergenini kişilik yapısı.
- Anne babanın alkol-madde-sigara kullanmaması.
- Anne-babanım çocuk arasında olumlu ve sağlıklı iletişimin kurulması.
- Anne-babanın çocukların sorunları ile ilgilenmesi ve arkadaş çevresini tanıması.
- Aile içi birlik, sevgi ve saygının olması
- Kaygıyla baş etme becerisine sahip olma.
- Toplumsal normlara değer verilmesi.
- Arkadaş grubunda madde kullanımının olmaması.
- Geleceğe yönelik hedeflerin olması.
- Okul ve sosyal aktivitelere katılım.
Okulda alınabilecek önlemler
Okulda, sigara ya da zararlı madde kullanımını önleme eylem planlamasıyla hedeflenenler; gerek Psikolojik Danışma Rehberlik çalışmalarında, gerekse eğitsel ve yönetsel bazda yapılacak çalışmalar;
- Öğrencilerin sigara/zararlı madde kullanmalarının önüne geçmek.
- Kullanıyorlarsa bağımlı hale gelmeden iyileştirici, koruyucu-önleyici ve engellemeye yönelik tedbirleri ivedilikle almaktır.
- Öğrencileri zararlı madde kullanımlarından vaz geçirerek normal sağlıklarına kavuşturacak bir takım çalışmaları ekip halinde okulda yapmaktır.
Bu çalışmaları yapılması sadece Okul rehberlik biriminin görev ve sorumluk alanında olmamalı, başta okul idaresi olmak üzere, tüm okul çalışanları ve paydaşları bu çalışmaların yürütülmesinde önemli görev ve soruluklar almalıdır.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de, öğrencilerin zararlı maddelere bulaşmadan önce önleme, eylem programları giderek önem kazanmaktadır. Zira; bağımlılık öğrenciye bir kere sirayet ettikten sonra tedavilerinin çok güç ve meşakkatli bir süreç gerektirmesi bu yaklaşımın tüm dünyada herkesçe kabul görmesinde önemli bir etken olmuştur. Diğer taraftan; bağımlılık gelişmeden önce öğrenciye yapılacak müdahaleler her zaman daha başarılı, daha ekonomik, ruhsal veya sosyal açılardan öğrenciyi daha az örseleyici ve öğrenci gelişimi açısından daha yararlı olmaktadır. Öğrencilerin sigara ya da zararlı madde kullanmaya başlamalarının ve ısrarla içmeye devam etmelerinin psikososyal, eğitsel, fizyolojik ve biyolojik pek çok karmaşık sebep ve boyutlarının olduğu çoğu kimse tarafından bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla; öğrencilerin madde kullanmalarının nasıl pek çok kullanım nedenleri varsa, öğrencilerin madde kullanımlarını önleme eylem programları da bir o kadar çok ve çeşitli olabilmelidir. Bu projede; okul öğrencilerinin sigara ya da madde kullanımları alışkanlığa yani, bağımlılığa dönüşmeden vaktinde önüne geçmek üzere iki müdahale eylem planı seçilmiştir.
Bu kapsamda yapılabilecekler; Öğrencilerin okula başlama dönemlerini baz alan, öğrencileri zararlı madde kullanımından koruyan bir eylem planının yapılmasıdır. Okul eylem planlamasında öğrenciler sigara ya da zararlı maddeye özendirilmeden eğitsel bilgilendirme çalışmalarına yer verilmelidir. Öğrencilere yönelik yapılacak bu bilgilendirme çalışmaları; sigaranın zarar verici etkilerini fark etmeye yönelik olmalıdır.
Bu yöntemlerden birincisi ve belki de en sık kullanılması gereken caydırıcı yöntem; öğrencileri sigara kullanmanın tehlikelerine karşı uyarmak, olumsuz bir tutum geliştirmelerini gerçekleştirmek ve böylece sigara kullanmaktan çekinmelerini sağlamaktır.
Bu yönteme örnek olarak
- Sigara öldürür” veya sigara ya da madde kullanan ünlü kişilerin süreç içerisinde uğradığı fiziksel, zihinsel sosyal ve ruhsal kayıplarını, zararlı maddenin bedenlerinde yarattığı tahribatları sözel ve görsel olarak öğrencilerle paylaşımlarının yapılması,
- Sigara/zararlı madde kullanımına karşı okulda katı bir okul kültürü oluşturulması,
- Okulda nöbetlerin tutulmasında gerekli özen ve hassasiyetin gösterilmesinin sağlanması,
- Bütün uyarlara rağmen zararlı maddeyi kullanmakta ısrar eden öğrencilere yasaların öngördüğü cezaları kesmekten çekinmemek. Ancak; her zaman öğrencileri sigara ya da madde kullanımlarından caydırmak için, salt ceza yöntemine başvurmakta tek başına işe yarar bir yaklaşım değildir.
- Sigara ya da zararlı madde kullanım olumsuzluklarının yer aldığı ve sık sık güncellenen okul “Pano Çalışmalarına” yer verilmesi,
- Sınıflarda zararlı maddeyle mücadele, münazara gruplarının kurulmasını sağlamak; bu sayede yaratılacak grup dinamiği ve etkileşimiyle zararlı madde kullanma eğilimi içinde olabilecek öğrencilere karşı akran baskısı yaratmak
- İçinde Okul Psikolojik Danışmanı, Biyoloji, Bilgisayar, Kimya, Sağlık, Din Kültürü Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin, okul idarecilerinin, okul aile birliğinden bir temsilci velinin ve okulda olumlu davranışlarıyla, başarılarıyla ve uyandırdığı saygınlığıyla öne çıkan sınıf temsilcisi öğrencilerin var oldu sigara ya da maddeyle mücadele komisyonunu kurmak.
- Sigara ya da zararlı madde kullanma potansiyeli olan öğrencileri zararlı maddelerden uzak tutabilecek, onları zararlı madde kullanımından caydıracak okulda kampanyalar düzenlemek. Özellikle lise yılları öğrencilerin cinselliklerini keşfettikleri, kendi bedenlerine yoğunlaştıkları yıllardır. Bu dönemde karşıt cinsten ya da başkalarından gelebilecek beğeniler öğrenci için elzem önem arz eden yıllardır. Bu yönde öğrencilere yapılacak doğru kampanyalar onları zararlı madde kullanımlarından uzaklaştıracaktır.
- Yine bir planlama çerçevesinde haftanın herhangi bir gününün ders saatinde özellikle kimya, biyoloji, sağlık, din kültürü ve ahlak bilgisi ve coğrafya derslerinin ders öğretmenleri tarafından 10-15 dakikalık süreler halinde sigara/zararlı madde kullanmanın öğrencilere ya da genç bedenlere verdiği zararlar ve bu zararlı maddeyle baş etme yollarının konu edinildiği çalışmaların yapılması.
- Zararlı maddeyle mücadele komisyonu ya da rehber öğretmen tarafından hazırlanacak zararlı madde, tütün ve tütün türevlerinin olumsuzluklarına dikkat çeken, bilgilendirici çeşitli slaytlar, videoların hazırlanması, hazırlanan bu videolar veya slaytlar öğrencilere bir sistem dahilinde Sınıf Rehberlik ders saatlerinde sınıf öğretmenleri tarafından; seminer şeklinde Okul “PDR” Birimi ve okul idaresi tarafından sunumların gerçekleştirilmesi,
- Sınıf öğretmenleri tarafından, sınıflarında zararlı maddeyle mücadele gruplarının kurulması, bu gruplardan yararlanılarak sınıf bazlı akran baskılarının oluşturulması,
- Okul içi kültürel ve sportif(sınıf arası futbol turnuvaları gibi) etkinlere daha geniş yer verilmesi,
- Okul ortamı ve fiziki mekânlarının elverdiği ölçüde Beden Eğitimi Öğretmenlerince, öğrencilerin deşarj olabilecekleri uygun hobi alanlarının oluşturulması,
- Okulda kurulan Yeşilay Kulübünün sözde değil özde işler yapması ve daha faal hale getirilmesi.
- Psikolojik Danışman, Bilgisayar, Biyoloji, kimya, Edebiyat, Felsefe grup öğretmelerinin ve Yeşilay Kulübü öğretmenlerinin içinde olduğu veya destek verdiği sigara ya da zararlı maddelerin öğrenciler üzerindeki kısa-uzun vadeli etkilerinin anlatıldığı bir rehberin hazırlanması,
- 16-Okul idaresi, sigara/zararlı madde içiminin okul içinde yaygınlaşmamasının ya da okula sirayet etmemesinin önüne geçmek adına; başta sağlık kurumları olmak üzere tüm ilgili kurum, kuruluşlar veya sivil toplum örgütlerinden sigara ya da zararlı maddeyle mücadele etmek ve ilgili kurumların desteklerini almak üzere çeşitli çabaların içine girmesi,
- Gerek okul öğretmenlerinden gerekse okul öğrencilerden sigara ya da zararlı madde kullanmayı bırakanlar; bir tören eşliğinde sigara ya da madde kullanmanın olumsuzluklarına vurgu yapan bir konuşma sonrası, okul öğrencilerinin ve tüm personelin huzurunda okul müdürünce ödüllendirilmeleri,
- Öğrencilere yeri ve zamanı geldikçe serbest zamanlarını doğru kullanmaları konusunda doyurucu ve aydınlatıcı bilgiler verilmesi,
- Okul ortamında sigara ve madde karşıtı bir anlayış bir değer geliştirmek üzere, salt okul öğrenci ve personelinin eğitimiyle yetinilmemeli, sigara/zararlı madde kullanımının olumsuz sonuçlarına dikkat çeken toplantılar ve seminerlerle öğrenci velileri de bilgilendirilmelidir.
ÖZET OLARAK
Öğrenciler; ülkemizin geleceği, sağlıklı yarınlarımızın teminatıdır. Öğrencilerin bu özel durumları, onların sigara ya da zararlı madde (Alkol, Esrar, Eroin, Kokain, Ekstazi, Amfetemin ve Uçucu maddeler vb.) kullanımına karşı korunup kollanmaları için yeter ve artar bir sebeptir. Sigara/zararlı maddelere karşı başta okul ortamı olmak üzere, öğrencilerle paylaşılan tüm sosyal ortamlarda öğrencilere iyi rol model olma sorumluluk ve zorunluluğumuzun olduğudur. Öğrenciler önce sosyal çevrelerini izlerler daha sonra merak ve özenti duygularıyla hareket eder, etraflarında olup biteni taklit ederek, tavır ve tutumlarını gördüklerine göre oluştururlar. Genç ergenlerin bulunduğu sosyal ortamdaki yetişkinler, öğretmenler neden sigara-madde içmemeleri gerektiğini bu yüzden çok iyi bilmeleri gerekir. Öğrencilerin bu tavırları, aslında hatalı algılama ve çıkarımlarının bir sonucu olsa da; Öğrencileri hatalı algılama ve davranmaya sevk edenler çevrelerinde bu zararlı maddeleri şuursuzca kullananlardır. Maalesef kullanıcıların bu hataları, ilgisiz ve duyarsız tavırları öğrencilerin sigara/zararlı maddeyi denemelerine neden olacaktır. Denedikten kısa bir süre sonra da, öğrencilerin bu hatalı yaklaşımları onların sigara tiryakisi ya da madde kullanıcıları olmalarını kaçınılmaz kılacaktır.
Hep birlikte el ele vererek tüm kötü bağımlılıkların üstesinden gelebiliriz bunun için çabalamamız ve yarınlarımız olan çocuklarımıza gerekli özeni gösterelim.